Opinie: Wanhoop los je niet op met straf
16 Juni 2023
'In plaats van dat je eindelijk de hulp krijgt die jij en je gezin nodig hebben, krijg je… een taakstraf. Alsof ouders er betere ouders van zullen worden als ze een taakstraf opgelegd krijgen. Laat staan dat hun kind ermee geholpen is.'
Ik kan me de wanhoop alleen maar voorstellen. De wanhoop wanneer ouders hun kind zien afglijden. Wanneer hun eigen kind, kwetsbaar en zoekend naar vrienden en aandacht, terecht komt in een fout milieu en ingeschakeld wordt in de criminaliteit. Wanneer hun eigen kind, dat ooit met drugs begon om het online pesten even te vergeten, begint te stelen om een ontspoorde drugsverslaving te kunnen betalen. Wanneer je eigen kind, getraumatiseerd door het verlies van de andere ouder met het verdriet geen blijf weet en het verlies niet kan uiten, behalve dan in agressie naar anderen toe en iemand het ziekenhuis in slaat.
Een kind raakt niet van de ene op de andere dag drugsverslaafd, of zit niet plotsklaps verstrikt in een web van criminaliteit. En laat me ook duidelijk zijn: niet elke eerste xtc-pil leidt tot een lot als dealer, niet elke onverwerkte emotie mondt uit in geweld. Vaak is er een opeenstapeling van problematieken. En even vaak hebben ouders aan de alarmbel getrokken en zijn ze gaan aankloppen bij hulpverlening wanneer ze voelden dat ze hun kind aan het verliezen waren.
En opnieuw kan ik me de wanhoop alleen maar voorstellen. Wanneer je wéét dat je kind hulp nodig heeft en je ernaar op zoek gaat, maar die niet krijgt. ‘Sorry, geen plaats. Er zijn nog duizenden wachtenden voor u.’ Want ja, dát is de bikkelharde realiteit vandaag. Op momenten dat ouders en jongeren verzuipen, slagen we er vandaag niet in om de reddingsboei te werpen.
Dat ligt voor de duidelijkheid niet aan de jeugdzorg zelf: jeugdwerkers doen dag in dag uit wat ze kunnen. Maar hoe kan je duizenden jongeren helpen, wanneer je slechts personeel en middelen hebt voor een deel van hen? Het antwoord is heel eenvoudig: dat gaat niet. Dat is het directe gevolg van werkingsmiddelen jarenlang niet te indexeren. Intussen groeien de wachtlijsten aan en de problematiek van wie wacht op hulp, verergert. Die wachtlijsten, dat is een politieke keuze. De politieke keuze om vooral niét te investeren in preventie en hulpverlening. En opnieuw kan ik me de wanhoop van ouders alleen maar voorstellen.
Twee Vlaamse ministers lanceerden deze week hun ‘oplossing’ voor deze complexe realiteit. In plaats van dat minister Crevits haar verantwoordelijkheid neemt als minister van Welzijn en eindelijk een prioriteit maakt van hulpverlening en preventie, bundelde ze de krachten met Vlaams justitieminister Demir voor een ‘Vlaams plan jeugddelinquentie’. Hun oplossing? Straffen! Niet zomaar straffen, nee, ze willen de ouders straffen. Je zal maar de moeder zijn die tevergeefs hebt aangeklopt bij een psycholoog of gedragstherapeut. Je zal maar de vader zijn die bij de contextbegeleider heeft gesignaleerd dat je denkt dat je kind niet meer alleen van jezelf steelt, maar nu ook elders. En in plaats van dat je eindelijk de hulp krijgt die jij en je gezin nodig hebben, krijg je… een taakstraf.
Vanuit juridisch oogpunt is dit een erg bedenkelijk voorstel: ouders, individuen, dreigen gestraft te worden voor wat een ander deed. Maakt een bloedband je dan medeplichtig misschien? Niet alleen ouders krijgen het trouwens te verduren in dit nieuwe plan. Ook de maximumleeftijdsgrens van 23 jaar willen ministers Crevits en Demir verleggen. Dat betekent dat je ook op veel latere leeftijd, wanneer je mogelijk al lang weer op het rechte pad bent, nog veroordeeld kan worden voor het misdrijf dat je pleegde toen je minderjarig was. Straffen, ook zo lang mogelijk achteraf, ja. Maar grondig investeren in hulpverlening en preventie vooraf, nee, dat niet.
Potjes die overkoken laat je niet afkoelen door het deksel er keihard op te rammen. En toch is dat wat deze Vlaamse ministers willen doen: straffen en sanctioneren, het maakt blijkbaar zelfs niet uit wie, om de indruk te wekken dat ze toch iets doen. Dat ze intussen hun verantwoordelijkheden compleet ontlopen en alles op de ouders schuiven, dat zal hen worst wezen.
Is het dan nooit nodig jongeren te straffen? Natuurlijk wel, crimineel gedrag mogen we niet negeren. En dragen ouders dan nooit verantwoordelijkheid? Natuurlijk wel, er zijn evengoed gevallen waarbij ouders hun ouderlijke rol niet of niet kunnen opnemen. Daar hoeven we niet naïef of onnozel over te doen. Maar wat ik wél naïef vindt, is dat je denkt dat deze ouders er betere ouders van zullen worden als ze een taakstraf opgelegd krijgen. Laat staan dat hun kind ermee geholpen is. Ook in deze situaties hebben gezinnen in de eerste plaats nood aan hulp.
Straffen opleggen in plaats van hulp bieden, minsters Crevits en Demir zijn niet de eersten die daar heil in zien. Van extreemrechts tot flinks: straffen en verplichten, en vooral dan de meest kwetsbaren, wordt stilaan de norm. Het recht op kinderen inperken, kindergeld afpakken, kinderen als volwassenen berechten, … Het zijn allemaal voorstellen die gelanceerd worden alsof het niks is. Dat is erg verontrustend. Dat die voorstellen juridisch rammelen en (kinder)rechten op de helling zetten, dat lijkt allemaal niets uit te maken. Scoren in de media en spierballen rollen, het is het enige wat blijkbaar nog telt.
En intussen ploeteren ouders, jongeren die het spoor bijster zijn en hulpverleners verder. Ik kan me hun wanhoop alleen maar voorstellen.
Jeremie Vaneeckhout - covoorzitter & Celia Groothedde, Vlaams Parlementslid
