Europees klimaatakkoord heeft sterk sociaal vervolg nodig

"De oprichting van het sociaal klimaatfonds is een stap in de goede richting, maar volstaat niet om kwetsbare gezinnen te beschermen tegen hogere prijzen aan de pomp of op hun energiefactuur. Ik zal me daarom als coördinator in de commissie sociale zaken onthouden op de invoering van een koolstofprijs voor onze gezinnen."

Het Europees Parlement stemt dadelijk voor de definitieve hervorming van de Europese koolstofmarkt en de oprichting van een nieuw Europees sociaal klimaatfonds om gezinnen met een laag inkomen te steunen in de klimaattransitie. Sara Matthieu vindt dit een belangrijke stap voor ons klimaatbeleid. Helaas schiet het pakket op sociaal gebied ruimschoots tekort: “De oprichting van het sociaal klimaatfonds is een stap in de goede richting, maar volstaat niet om kwetsbare gezinnen te beschermen tegen hogere prijzen aan de pomp of op hun energiefactuur. Ik zal me daarom als coördinator in de commissie sociale zaken onthouden op de invoering van een koolstofprijs voor onze gezinnen."

Drie klimaatstappen vooruit

Dankzij dit akkoord stoten de elektriciteitssector en de zware industrie ten opzichte van 2005 minstens 62% minder uit tegen 2030. Voordien lag die doelstelling op slechts 43%, hetgeen de EU in coronajaar 2020 reeds haalde. Meer ambitie is niet alleen duidelijk haalbaar, maar ook nodig om de Europese klimaatwet van 2021 te realiseren. Ook treedt de scheepvaart vanaf 2024 toe tot de koolstofmarkt en nog voor 2030 komen de afvalverbrandingsovens in het vizier.

Ten tweede moeten 100% van de inkomsten uit de veiling van uitstootrechten naar klimaatinvesteringen vloeien. Matthieu: "Dat was vroeger wel anders. Zo gaf de Vlaamse regering in 2021 44,5% of 157 miljoen euro van haar klimaatinkomsten uit aan compensaties voor de zware industrie, een absurde situatie waar Europa een einde aan maakt. De nieuwe investeringen moeten nu integendeel de transitie versnellen."

Ten derde doven de vele miljarden euro's aan gratis uitstootrechten voor de grootste klimaatvervuilers geleidelijk uit in de komende 10 jaar. Er komt een grensheffing op import van CO2-intensieve producten zoals staal en cement. Zo moeten ook buitenlandse bedrijven betalen voor hun uitstoot en hoeven we geen gratis uitstootrechten meer te geven aan Europese bedrijven om mogelijke oneerlijke concurrentie te vermijden.

Matthieu: “De grootste klimaatvervuilers binnen en buiten Europa zullen een flink tandje moeten bijsteken. Maar ze hebben er ook bij te winnen, innoverende bedrijven kunnen rekenen op een pak nieuwe inkomsten om te investeren in hun toekomst en zich blijvend in Europa te verankeren. Die kans moeten ze nu grijpen. Er is geen tijd meer om te treuzelen.” 

Meer sociaal beleid nodig

Daarnaast komt er een tweede, nieuwe koolstofmarkt, specifiek voor de lichte industrie en brandstofleveranciers voor gebouwen en transport. De leveranciers zullen dit vervolgens aan de eindconsument doorrekenen. Anders dan de reeds bestaande koolstofmarkt werd een maximumprijs van €45 per ton vastgelegd om de impact op gezinnen te beperken.

Matthieu is geen voorstander om een koolstofprijs toe te passen op gezinnen zonder een serieuze herverdeling en investering van middelen in de renovatie van woningen en openbaar vervoer. In Vlaanderen alleen al bedraagt de kost voor renovaties van woningen van kwetsbare groepen tussen de 1,4 en 6 miljard per jaar. Matthieu: “Mensen met een laag inkomen hebben nu eenmaal weinig beschikbare alternatieven, zij moeten net steun krijgen om uit energie- en mobiliteitsarmoede te geraken. Daarom heb ik voortdurend gepleit voor de bescherming van de kwetsbaarste groepen en een robuust sociaal klimaatfonds.”

Toch hebben de lidstaten hun bijdrage aan dit fonds flink gekortwiekt. Die inperking is onbegrijpelijk voor Matthieu. “Ik ben geshockeerd dat vele lidstaten op de rem van een ambitieus sociaal klimaatfonds stonden. Vlaams Minister Demir weigerde aan tafel te zitten, waardoor België niet op tafel kon kloppen voor meer sociaal beleid. We weten nochtans dat iedereen aan boord moet om de klimaattransitie te doen slagen. De bal ligt nu in het kamp van de lidstaten en Vlaanderen in het bijzonder om hun sociale investeringen alsnog fors op te krikken."

Nieuwe inkomsten voor België

Het klimaatfonds bedraagt in totaal 86,7 miljard euro tussen 2026 en 2032. In ruil voor de indiening van een sociaal klimaatplan kan elke lidstaat hieruit putten. Voor België komt het volgens de Europese verdeelsleutel neer op ongeveer 1,7 miljard euro. Dit kan dienen voor rechtstreekse financiële steun aan mensen in energie- en mobiliteitsarmoede, maar het merendeel moet gaan naar structurele investeringen zoals renovaties en openbaar vervoer.

Daarnaast zal België vanaf 2027 elk jaar naar schatting 695 miljoen euro krijgen uit het nieuwe koolstofsysteem. Het kan die middelen enkel gebruiken voor klimaatinvesteringen en sociale maatregelen. De federale overheid en de gewesten moeten er nu voor zorgen dat de laagste inkomens en de gewone burger erop vooruit gaan, hetgeen perfect mogelijk is. “We moeten absoluut vermijden dat we dit geld gebruiken voor subsidies aan bedrijven en mensen die er warmpjes in zitten. Dit is een unieke kans om de mensen die vandaag moeilijk rondkomen te ondersteunen in de klimaattransitie.”