Opinie: Waarom burgeractivisten (financiële) steun verdienen

'Een gezonde democratie ziet erop toe dat een kritisch middenveld kan bloeien. En durft het engagement aan te gaan om daarin te investeren, ook financieel. Maar dat is duidelijk niet de visie van deze regering, die het als een bullebak alleen voor het zeggen wil hebben, zonder kritische tegenspraak.'

Milieuactivist Thomas Goorden en actiegroepen Grondrecht en Greenpeace stapten onlangs uit de PFAS-onderhandelingen met de regering-Jambon. De actievoerders gaven aan dat milieu en volksgezondheid voor de regering ondergeschikt waren aan de realisatie van Oosterweel, iets waarmee zij het fundamenteel ­oneens zijn. Maar dat was niet alles: zij vroegen ook meer openheid – in plaats van ­geheimhoudingsclausules – en financiële steun voor het studiewerk dat ze uitvoeren (DS 21 september).

Minister Zuhal Demir (N-VA) was er als de kippen bij om de actievoerders weg te zetten als geldwolven: ‘Ik heb geen idee wie deze groepen vertegenwoordigen. Als ze geld vragen om aan de onderhandelingstafel te komen, krijg ik dat niet uitgelegd aan de belastingbetaler.’ Demir voegde eraan toe dat ze wel in gesprek zal gaan met ­‘integere milieuorganisaties die de nodige maatschappelijke verantwoordelijkheidszin aan de dag leggen’. Kortom: wie zich niet aanpast aan haar voorwaarden, is niet welkom en moet zeker geen (financiële) steun krijgen.

Burgerbewegingen een gebrek aan verantwoordelijkheidszin verwijten en insinueren dat ze het voor het geld doen: het getuigt van een ongeloof­lijke arrogantie. In plaats van maat­regelen te treffen na het grootste ­milieuschandaal dat Vlaanderen ooit gekend heeft – en dat burgerbewegingen mee aan het licht brachten! – zet Demir een aanval in op het middenveld en leidt ze de aandacht af van de echte problemen, namelijk dat de ­Vlamingen onder het toeziend oog van de overheid vergiftigd werden. Als ­vrijwilligers staken die burgers ­massa’s tijd in het onderzoekswerk en brachten ze info aan het licht waar de minister zelf geen weet van had. Dat zij vergoed worden als er bijkomende inspanningen gevraagd worden, zou vanzelfsprekend moeten zijn. In de plaats daarvan zet Demir hen weg als criminelen. Dat is kwalijk.

Omgang met het middenveld
Middenveldorganisatie en actie­groepen betalen voor hun expertise is helemaal niet vreemd. Hetzelfde ­mechanisme zie je onder meer bij ­adviesraden en onderzoekers: ook zij krijgen geld van de overheid om hun taak te kunnen uitvoeren, in alle ­objectiviteit en vrijheid. Of nu toch nog. Als het de tendens wordt om ­kritische stemmen monddood te ­maken, dan betekent dat een rechtstreekse bedreiging voor onze democratie. De regering zou net het omgekeerde moeten doen en de expertise en het onderzoekswerk dat kritische burgers aanbrengen, koesteren en aanmoedigen. Ongeacht of het grote ngo’s of individuele burgeractivisten zijn en ongeacht of ze het eens zijn met het beleid of niet.

Dat is iets wat de regering-Jambon, die baadt in een achterkamertjes­cultuur, doet huiveren. De voorbije ­jaren knipte die regering de banden met verschillende kritische organisaties door, en schroefde systematisch investeringen terug. Daarnaast heeft ze de kwalijke gewoonte om zich ­alsmaar baziger op te stellen en het middenveld – denk aan ­Beweging.net, de vakbonden, Greenpeace, enzovoort – op regel­matige ­basis aan te vallen. Dat heeft helaas ­effect. Verschillende organi­saties zijn of waren de voorbije jaren bang om het achterste van hun tong te laten zien, uit vrees niet meer als partner beschouwd te worden.

Dat ­Thomas Goorden, Greenpeace en Grondrecht uit de PFAS-onder­handeling stapten, openlijk toonden dat ze het niet eens zijn met die ‘op ­onze voorwaarden of anders niet’- aanpak van de regering en dat vervolgens bekochten met een frontale aanval, was dus helaas voorspelbaar.

De regering-Jambon holt zo een waardevolle wisselwerking tussen ­beleidsvoerders en middenveld uit. Een gezonde democratie ziet erop toe dat een kritisch middenveld kan bloeien. En durft het engagement aan te gaan om daarin te investeren, ook financieel. Maar dat is duidelijk niet de visie van deze regering, die het als een bullebak alleen voor het zeggen wil hebben, zonder kritische tegenspraak.

Het vertrouwen in de politiek staat op een dieptepunt. Meer openheid van het politieke systeem voor het middenveld kan helpen om mensen weer aan boord te krijgen. Maar dat kan alleen als de regering-Jambon haar ouderwetse blik op democratie en burgerparticipatie bijstelt, en werk maakt van een correcte, dynamische relatie met het middenveld.