Zorgplichtwet maakt bedrijven verantwoordelijk voor hele productieketen

"Een bindende zorgplichtwet is uniek in de wereld en ongelofelijk belangrijk voor consumenten die zo zeker zijn dat wat in de Europese winkels ligt ook eerlijk is gemaakt, met respect voor mens én planeet."

Het Europees Parlement keurde zonet de zorgplichtwet goed die bedrijven verantwoordelijk maakt voor het hele productieproces. Europees Parlementslid voor Groen Sara Matthieu is erg tevreden: "Een bindende zorgplichtwet is uniek in de wereld en ongelofelijk belangrijk voor consumenten die zo zeker zijn dat wat in de Europese winkels ligt ook eerlijk is gemaakt, met respect voor mens én planeet."

Bedrijven willen zelf verantwoordelijkheid nemen

Matthieu: "We steunen deze belangrijke eerste stap vooruit. Ook bedrijven zoals Aldi, Ikea en Unilever scharen zich achter de zorgplicht en benadrukken dat het eindelijk een gelijk speelveld brengt voor wie al goed bezig is. Zo speelt er niet langer oneerlijke concurrentie op de kap van de arbeiders of het milieu.  Bovendien gaat het over absolute basisrechten: arbeids- en mensenrechten of milieuschade. Kortom zaken waarop je niet kan of mag besparen."

Wat in de rekken hangt of ligt moet verantwoord worden gemaakt, daar komt de zorgplichtwet op neer. Matthieu: "Consumenten moeten erop kunnen vertrouwen dat dat het geval is. Het is aan de producent en de overheid om daarover te waken en garant te staan."

Betere werkomstandigheden miljoenen werknemers

Voor miljoenen werknemers is het cruciaal dat de zorgplichtwet er komt om wantoestanden zoals de Rana Plaza ramp in de toekomst te voorkomen. Matthieu: "Miljoenen werknemers in de fast fashionindustrie werken op een onveilige werkvloer aan een hongerloon. Een sterke zorgplichtwet moet daar een vuist tegen maken: de cowboys binnen de industrie moeten eruit. Ketenverantwoordelijkheid zorgt dat de hele keten onder de loep komt te liggen. Grote multinationals kunnen zich niet meer verstoppen achter onderaannemers waardoor misbruik blijft bestaan."

Waarom belangrijk voor consument en middenveld?

Consumenten, maar ook ngo's, vakbonden en het brede middenveld krijgen door de zorgplicht een beter zicht op hoe bedrijven functioneren. Bedrijven moeten immers duidelijk gaan communiceren over bepaalde problemen en hoe ze die willen oplossen. Duurzaamheid komt meer centraal te staan. 

Risicosectoren

De groene fractie ziet de zorgplichtwet als een eerste stap en pleit voor een langetermijnvisie. Matthieu: "Wij willen dit zien slagen. Er zit daarom een herziening ingebouwd die toelaat de regels verder aan de scherpen in de toekomst. We hebben bovendien gevochten voor sectorspecifieke begeleiding die de Commissie moet uitrollen om bedrijven te helpen de zorgplicht in de praktijk om te zetten. Dat geldt bijvoorbeeld voor de textielsector en een aantal andere risicosectoren zoals mijnbouw, landbouw en de financiële sector."

Verplicht screenen

Bedrijven moeten milieu-, klimaat-, mensen- en arbeidsrechten respecteren in lijn met internationale standaarden. Die plichten zijn niets nieuws, maar de aansprakelijkheid wel. 

Matthieu: "Het vrijwillig engagement bestaat al lang, maar is niet voldoende. Een zorgplichtwet moet voorkomen dat de goedkoopste oplossing het haalt ten koste van basisrechten. Als een bedrijf weet dat de fabriek waarmee het samenwerkt niet oké is, kan het mee verantwoordelijk gesteld worden voor wantoestanden. Dat is een krachtige motivatie om goed huiswerk te maken."

In de praktijk

Bedrijven moeten zelf hun impact identificeren en optreden bij misbruik. Er is een lijst opgesteld met aantal maatregelen die ze kunnen nemen. Daaronder valt bijvoorbeeld een gedragscode voor een bedrijf en haar onderaannemers. Maar maatregelen zullen vooral afhankelijk zijn van de context en sector: chemie heeft een andere impact dan een technologiebedrijf. Als er zich problemen voordoen moeten bedrijven een onderzoek opstarten. 

Middenveld betrekken

Bedrijven zijn verplicht om met het middenveld samen te zitten om hun bedrijf te verduurzamen. Dat zijn bijvoorbeeld de werknemers, de lokale bevolking waar het bedrijf gevestigd is, maar ook consumenten. Er moet bovendien betekenisvolle betrokkenheid zijn van die groepen. Ook zijn bedrijven verplicht klachtenprocedures te aanvaarden en ermee aan de slag te gaan.

Sancties
Sancties komen volledig in handen van de lidstaten te liggen. Een deel van de verantwoordelijkheid ligt dus bij de overheid om de zorgplicht mee waar te maken. Er is een lijst van sancties maar het is aan de lidstaten om de richtlijn in hun nationale wetgeving in te passen. Bij financiële sancties is er wel een minimumgrens die minstens 5% van jaarlijkse bedrijfsomzet omvat.

In een volgende stap gaan de onderhandelingen tussen de Europese Raad, de Commissie en het Parlement van start om in 2024 tot een finaal wetsvoorstel te komen.

Hoe gaan we samen naar een circulaire economie?